Bệnh sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp
tính đường hô hấp, rất dễ lây, thường gặp ở trẻ em. Bệnh biểu hiện bằng
tình trạng viêm long ở kết mạc mắt, niêm mạc đường hô hấp, đường tiêu
hóa và phát ban đặc hiệu ngoài da.
Tác nhân gây bệnh là virus thuộc nhóm
RNA paramyxovirus. Virus sởi xâm nhập niêm mạc đường hô hấp trên, vào
máu, sinh sản ở hệ lưới mô bào. Virus có mặt ở họng và máu bệnh nhân từ
cuối thời kỳ ủ bệnh cho đến sau khi ban mọc một thời gian; và có thể tồn
tại trong không khí ít nhất 34 giờ, nhưng không chịu được khô hanh.
Trẻ ốm làm lây bệnh mạnh nhất trong thời
gian trước khi ban mọc. Mọi trẻ chưa có miễn dịch với sởi đều có thể
nhiễm virus sởi, song lứa tuổi mắc nhiều nhất là 2-6 tuổi. Suy dinh
dưỡng làm trẻ dễ mắc sởi, nhưng rồi bệnh sởi lại là thủ phạm gây suy
dinh dưỡng hoặc làm cho tình trạng suy dinh dưỡng nặng thêm.
Bệnh sởi lây rất nhanh, 90% số trẻ tiếp
xúc với trẻ mắc sởi sẽ bị lây bệnh. Virus sởi có thể theo nước bọt người
bệnh bắn ra ngoài truyền trực tiếp cho người khác trong phạm vi bán
kính 1,2 m mỗi khi ho, hắt hơi, nói chuyện; hoặc theo những giọt nhỏ li
ti lơ lửng trong không khí, sau đó xâm nhập niêm mạc đường hô hấp trẻ
khác.
Bệnh có thể gặp ở mọi nơi và quanh năm nhưng mùa mưa nhiều hơn mùa nắng, dễ bùng lên thành dịch theo chu kỳ 2-4 năm một lần.
Ở thể thường, bệnh lành tính. Thời kỳ ủ
bệnh chừng 10-12 ngày, có khi ngắn hơn (7 ngày), có khi dài hơn (20
ngày), thường không có biểu hiện gì. Trong một số trường hợp sau khi
tiếp xúc với trẻ ốm, trẻ sốt nhẹ trong 5-6 ngày rồi khỏi, và 3-4 ngày
sau mới sốt cao và chảy nước mắt nước mũi, hoặc đi tướt, trớ. Trẻ sơ
sinh có thể bị xuống cân mặc dù trẻ vẫn bú bình thường.
Tiếp đến là thời kỳ khởi phát, dài 4-5
ngày. Hai triệu chứng nổi bật là sốt và viêm long. Trẻ đột ngột sốt cao
39-39,5 độ C, vẻ mệt mỏi, kèm theo nhức đầu, đau cơ, khớp; chảy nước
mũi, chảy nước mắt, mắt đỏ, ho nhiều, ho khan, có khi bị tiêu chảy.
Sang ngày thứ hai, các triệu chứng trên
nặng thêm. Trẻ ho nhiều, ho khan, đôi khi ho từng cơn, khàn giọng. Có
khi bệnh bắt đầu bằng những cơn thở rít (do viêm thanh quản): trẻ chỉ
hơi sổ mũi, ban đêm bỗng nổi cơn ho, vùng dậy mê hoảng tưởng như nghẹt
thở, nhưng rồi cơn lui dần và trẻ lại nằm ngủ; có khi gần sáng lại lên
cơn nữa và khi hết hẳn thì bắt đầu mọc sởi. Lúc này, khám miệng thấy
trên nền đỏ thẫm của niêm mạc má có những chấm trắng nhỏ độ 1mm hơi nổi
gợn lên (dấu hiệu Koplik). Có khi chỉ có 2-3 nốt ở phần niêm mạc má đối
diện với răng hàm số 1. Các nốt này chỉ tồn tại 24-48 giờ và thường lặn
hết sau khi sởi mọc 1 ngày.
Thời kỳ mọc sởi (5-7 ngày)
Các triệu chứng nặng hẳn lên, thân nhiệt
tăng vọt, trẻ có thể sốt tới 40 độ C, ho liên tục, co giật, mê sảng…
rồi đến đêm thì mọc sởi. Phần nhiều ban mọc ở sau tai, chân tóc rồi lan
dần theo trình tự: mặt, cổ, lưng, bụng và chân tay. Đến ngày thứ ba, ban
mọc khắp người, ban mọc dầy nhất ở những nơi hay cọ xát hoặc phơi nắng.
Có khi các nốt ban hợp với nhau thành từng vầng. Các nốt sởi hình tròn
hoặc bầu dục, có màu đỏ hồng nhạt, sờ vào mịn như nhung, ấn vào biến
mất, da xung quanh vẫn bình thường. Khi sởi mọc hết thì trẻ hết sốt và
sởi bắt đầu bay. Ban sởi bay cũng theo trình tự như khi mọc, để lại các
vết thâm và bong da nhỏ như rắc phấn nom vằn như da hổ. Các vết thâm kéo
dài khoảng 1 tuần lễ mới hết. Có thể trẻ vẫn còn đau mắt, sổ mũi, quấy
khóc, không chịu ăn.
Thời kỳ hồi phục
Trẻ lại sức dần. Thường sau 1 tuần ban sởi bay hết và chỉ sau 2 tuần trẻ trở lại bình thường.
Trên đây là bệnh cảnh lâm sàng của các
trường hợp sởi lành tính. Trong thực tế đôi khi gặp sởi ác tính: ban mọc
ít, trẻ sốt cao, mê sảng, xuất huyết, đi tiểu ít… có thể dẫn đến tử
vong; hoặc biến chứng do bội nhiễm vi khuẩn gây viêm tai giữa, viêm phế
quản – phổi, viêm thanh quản (xảy ra sớm, trong những ngày đầu khi mới
mọc sởi), viêm não, sơ nhiễm lao hoặc lao tiến triển, viêm cơ tim, viêm
miệng hoại tử, khô loét giác mạc do thiếu vitamin A. Điều đáng quan tâm
là sau sởi trẻ dễ bị suy dinh dưỡng nặng.
Về điều trị, hiện chưa có thuốc đặc trị.
Chủ yếu là điều trị triệu chứng, chăm sóc, phòng ngừa và điều trị biến
chứng. Với thể sởi lành tính, điều trị tại nhà. Cách ly trẻ tại phòng
riêng ngay khi trẻ mới sốt và viêm long; bảo đảm thoáng, sáng, tránh gió
lùa; không cho tiếp xúc với những trẻ khác. Hằng ngày vệ sinh da dẻ,
răng – miệng, mắt để tránh nhiễm khuẩn, lở loét da: rửa mặt, lau mắt,
lau người bằng nước ấm; thường xuyên lau miệng bằng khăn sạch, mềm
(nhúng nước đã đun sôi để nguội). Với trẻ lớn, cho súc miệng nước muối
(pha loãng có độ mặn như nước mắt). Nhỏ mắt, nhỏ mũi thuốc kháng sinh.
Cho ăn nhẹ, đủ chất; cho uống nhiều nước
(dung dịch oresol, nước quả tươi) khi trẻ sốt cao, tiêu chảy. Với trẻ
đang bú, tiếp tục cho bú mẹ. Trẻ đang ăn bổ sung, ngoài sữa mẹ cần ưu
tiên trẻ khẩu phần đủ chất dinh dưỡng nhất là những thực phẩm giàu
protid và caroten.
Cho uống thuốc giảm ho. Trẻ sốt cao lau khăn ấm, cho uống paracetamol, thuốc an thần.
Không dùng thuốc kháng sinh cho trẻ bị
sởi với mục đích dự phòng biến chứng vì dễ gây loạn khuẩn và dị ứng. Chỉ
khi trẻ bị viêm tai giữa, viêm thanh – khí – phế quản, viêm phổi do bội
nhiễm vi khuẩn mới cho dùng thuốc kháng sinh; và chỉ dùng khi có chỉ
định của thầy thuốc.
Để đề phòng khô mắt do thiếu vitamin A,
có thể cho trẻ uống vitamin A 100.000 đơn vị trong hai ngày đầu. Sau khi
sởi bay cho uống thêm một liều như thế.
Chú ý theo dõi thân nhiệt hằng ngày,
nhất là khi sởi bay có thể xảy ra biến chứng. Khi sởi bay mà trẻ vẫn sốt
cần phải nghĩ đến biến chứng và đưa trẻ đi bệnh viện ngay.
Cần tiêm phòng vacxin sởi cho trẻ theo lịch sau:
Mũi 1: Khi trẻ tròn 9 tháng tuổi.
Mũi 2: Tiêm nhắc lại trong chiến dịch tiêm nhắc vacxin sởi.
(Theo SK&ĐS)